Wydziedziczenie to jedno z najdalej idących narzędzi prawnych, jakie posiada spadkodawca. Oznacza ono pozbawienie zstępnych (dzieci, wnuków), małżonka lub rodziców prawa do zachowku, które przysługiwałoby im po śmierci spadkodawcy. Choć jest to dopuszczalne, wydziedziczenie musi spełniać określone warunki, aby było skuteczne. Co zrobić, gdy czujemy, że zostaliśmy wydziedziczeni niesłusznie? Czy można to skutecznie podważyć? Sprawdźmy.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym (art. 1008 i następne), spadkodawca może wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku, jeśli:
● uprawniony postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego względem spadkodawcy;
● uprawniony dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z jego najbliższych osób przestępstwa umyślnego przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub rażącej obrazy czci;
● uprawniony uporczywie nie dopełnia obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy;
● wydziedziczenie musi zostać wyraźnie wskazane w testamencie – zarówno osoba, jak i powód.
Według prawa, powody wydziedziczenia muszą być bardzo wyraźne, np. zaniedbywanie relacji rodzinnych, rażące naruszenia współżycia społecznego, czy też przestępcze działania względem spadkodawcy. Nie można natomiast legalnie wydziedziczyć kogoś bez podania przyczyny. Warto wspomnieć również, że wydziedziczenie to nie to samo, co testament negatywny. To drugie pojęcie odnosi się do przypadku, gdy spadkodawca pozbawia spadkobiercę tylko przypadającego mu udziału w spadku, a nie wyłącza go z dziedziczenia całkowicie.
Wydziedziczenie można podważyć, jeżeli spadkobierca uważa, że doszło do niego niesłusznie, ale musi to być poparte dowodem, np.:
● nie istniała podstawa prawna do wydziedziczenia – np. spadkodawca twierdził, że syn nie utrzymywał z nim kontaktu, podczas gdy to spadkodawca unikał relacji;
● powody wydziedziczenia zostały sfabrykowane lub są nieprawdziwe;
● nie wskazano przyczyny wydziedziczenia w testamencie – testament bez uzasadnienia jest nieważny w zakresie wydziedziczenia;
powód wydziedziczenia nie spełnia ustawowych przesłanek – np. konflikt rodzinny niekoniecznie oznacza "uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych";
● spadkodawca wybaczył uprawnionemu przed śmiercią. Przebaczenie niweluje skutki wydziedziczenia, nawet jeśli zostało wcześniej dokonane.
Chcąc prawnie podważyć wydziedziczenie, trzeba zrobić to poprzez podważenie samego testamentu. Pierwszym krokiem jest więc próba podważenia/unieważnienia testamentu, co można zrobić w przypadku, gdy dokument został sporządzony:
● przez spadkodawcę, który w momencie podpisywania testamentu był w stanie wyłączającym świadome lub swobodne wyrażenie woli;
● niepoprawnie, to znaczy, zawiera błędy uzasadniające przypuszczenie, że spadkodawca mógł działać pod jakimś wpływem i dlatego sporządził testament o takiej treści;
● pod wpływem groźby.
Warto wiedzieć: podważenia testamentu można dokonać do upływu 3 lat od dnia, w którym osoba, chcąca podważyć dokument dowiedziała się o nieprawidłowościach oraz do 10 lat od daty otwarcia spadku. Mówi o tym art. 945 Kodeksu cywilnego.
Nieważność testamentu można uznać także wtedy, gdy dokument został dotknięty brakami o charakterze formalnoprawnym, np.;
● w przypadku testamentu własnoręcznego wymagane jest podpisanie dokumentu własnoręcznie, a nie np. na komputerze i opatrzony podpisem własnoręcznym;
● w przypadku testamentu ustnego: testament jest ważny tylko wtedy, gdy został sporządzony w obecności trzech świadków.
Te dwa pojęcia mają inne znaczenie, dlatego warto poznać ich dokładną definicję. Wydziedziczenie to świadoma decyzja spadkodawcy, wyrażona w testamencie. Niegodność dziedziczenia orzekana jest przez sąd – z urzędu lub na żądanie innej osoby – jeśli spadkobierca dopuścił się poważnego przewinienia (np. usiłowania zabójstwa spadkodawcy). W takim przypadku spadek mogą uzyskać zstępni niegodnego spadkobiercy.
Wydziedziczenie to potężny instrument w rękach spadkodawcy, ale nie zawsze jest stosowany zgodnie z prawem. Jeśli zostałeś wydziedziczony, nie oznacza to, że nic Ci się nie należy. Warto dokładnie przeanalizować testament i – w razie wątpliwości – walczyć o swoje prawa.